مشارکت عمومی و اعتمادسازی، رمز موفقیت در بازآفرینی شهری

به گزارش پایگاه خبری عصر بازآفرینی به نقل از ایسنا، در باز آفرینی؛ توسعه شهری به مفهوم رشد کمی عناصر کالبدی شهر برای اسکان جمعیت و ارتقای کیفیت زندگی در قالب طرح های توسعه شهری به وقوع می پیوندد و در این میان رویکرد باز آفرینی پایدار از جدیدترین روش های پذیرفته شده جهانی در مواجهه با بافت های فرسوده است.
بافت قدیمی شهرها به واسطه قدمت و عناصر با ارزش تاریخی، موقعیت مناسب ارتباطی، دربرگیری بازار اصلی شهر و قلب تپنده اقتصادی آن دارای ارزش و جایگاه منحصر به فردی در ساختار فضایی و کارکردی شهر است.

این بافت ها با مشکلات و موانع ساختاری و عملکردی خاصی در ابعاد مختلف مواجه بوده و در این میان طرح های بازآفرینی سعی در استفاده از ظرفیت های موجود در مناطق فرسوده را دارند و تلاش می شود با بهره گیری از مشارکت گسترده عمومی با صرف کمترین بودجه، حیات اجتماعی و رونق اقتصادی را به بافت بازگردانند.

بازآفرینی مقوله ای در ساماندهی مراکز تاریخی کشور مطرح و پیشتر نیز این موضوع تحت عناوین دیگری همچون بازسازی، نوسازی، بهسازی و ساماندهی مطرح شده است که تلاش در احیای شهر و نوزایی آن با مشارکت مردمی در عرصه های اجتماعی، اقتصادی، محیطی و کالبدی به منظور ارتقای کیفیت زندگی در این مراکز و محله های هدف در پیوند با کل شهر دارد.
به همین بهانه  میزگردی با عنوان موانع احیای بافت فرسوده و باز آفرینی فضای شهری را با حضور دکتر مهدی مقیمی استاد دانشگاه زنجان، حمیدرضا حمیدی رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر، علی عباسی رئیس اداره تشکل های باز آفرینی مسکن اداره کل راه و شهرسازی استان و سعید بیات سرپرست معاونت معماری و شهر سازی شهرداری زنجان را برگزار شد.

**الگوی ثابتی برای بازآفرینی شهری وجود ندارد
عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه زنجان در این ارتباط گفت: هم اکنون شماری از شهرهای ایران کالبد و پیکره آن قدیمی شده و به طور طبیعی نیازمند نگهداری و باز زنده سازی است.
دکتر مهدی مقیمی افزود: شهر مانند پیکره و بدن انسان است، زیرا با گذشت زمان و طول عمر دچار آسیب و فرسودگی می شود و به رسیدگی جدی نیاز دارد.
وی بیان کرد: رویکردها و راهبردهای مختلفی نسبت به باز آفرینی شهری وجود دارد و در این میان هر منطقه، ناحیه و محله شهری دچار بافت فرسوده نیازمند اعمال رویکرد های خاصی هستند و بر این اساس می توان گفت که الگوی ثابتی برای بازآفرینی شهرها وجود ندارد.
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر زنجان نیز گفت: با گذشت زمان شهرها دچار فرسودگی شده و باز آفرینی بیشتر به نقاط دارای ارزش تاریخی، بخش های دارای معماری و شهرسازی اطلاق می شود و در مقابل نوزایی نیز بافت های فاقد ارزش های معماری و تاریخی را شامل می شود که در واقع این 2 مقوله نحوه برخورد با انواع پهنه های موجود در بافت مرکزی شهرها را نشان می دهد.
حمید رضا حمیدی افزود: یکی از اقدامات مهم در راستای کمک به بازآفرینی شهری این است که محدوده شهرها افزایش پیدا نکند به دلیل آنکه انجام این کار موجب عرضه بیشتر زمین می شود و در نتیجه تمایل به سرمایه گذاری ها و ساخت و ساز از مرکز شهر به حاشیه شهرها منتقل می شود.
رئیس اداره تشکل های باز آفرینی مسکن اداره کل راه و شهرسازی استان زنجان نیز گفت: باز آفرینی سیاستی جامع و یکپارچه برای حل مشکلات شهرها است به نحوی که این مهم منجر به ارتقای قابلیت زیست پذیری شهرها و در واقع کیفیت زندگی شهروندان می شود.
علی عباسی افزود: این موضوع در برگیرنده شبکه ای از اقدامات در همه سطوح است که باید مشارکت حداکثری کنشگران، ذینفعان و بویژه مردم را نیز به دنبال داشته باشد.
وی بیان کرد: هم اکنون یکهزار و 102 هکتار بافت فرسوده و ناکارآمدی شهری شامل بافت های میانی، تاریخی و سکونتگاه های غیرسمی در استان زنجان وجود دارد و با توجه به حجم بالای آن در چهار شهر زنجان، ابهر و خرمدره و قیدار اهمیت آن را بیش از گذشته نمایان است.
این مسئول ادامه داد: اقدامات و سیاست جدید دولت و وزارت راه و شهر سازی در بخش مسکن ایجاد زیرساخت ها و خدمات رو بنایی متمرکز شده که در این راستا اقداماتی مورد توجه قرار گرفته است.
سرپرست معاونت شهرسازی و معماری شهرداری زنجان نیز ادامه داد: بافت های ناکارآمد شهری و سکونتگاههای غیر رسمی تحت عنوان فضاهای بی دفاع شهری اطلاق می شود که این فضاها در گذشته کارکرد متفاوتی با عصر کنونی و مدرنیته داشته اند.
سعید بیات افزود: با توجه تغییرات به وقوع پیوسته؛ سیاست های شورای شهر، دولت و مدیریت شهری در سالهای گذشته بر مبنای احیای بافت فرسوده قرار دارد.
وی بیان کرد: احیا در بحث کالبد شهر، شبکه معابر، ایجاد لطافت و باز گرداندن هویت در این بافت ها اهمیت زیادی دارد و کارهای این بخش در بازه زمانی خاص باید مورد توجه قرار گیرد.

**تمرکز گرایی و دولتی زدگی از موانع باز آفرینی شهری است
استاد دانشگاه زنجان ادامه داد: یکی از محورهای توسعه اقتصادی دولت در سالهای گذشته توجه به این موضوع بوده است و اختلاف های بوجود آمده در این بخش موجب شد آنگونه که باید و شاید و بصورت عملیاتی آثار بزرگ و چشمگیری در حوزه بازآفرینی شهری رخ ندهد و البته عدم به نتیجه رسیدن این کار نیز به دلایل متعددی باز می گردد.
مقیمی افزود: ایران کشوری باستانی و با قدمت تاریخی بالا؛ بافت های فرسوده زیادی را در خود جای داده و در این میان یکی از دلایل مهم به نتیجه نرسیدن شهرسازی معماری و باز آفرینی شهری علاوه بر مشکلات متعدد، دولتی زدگی و تمرکز گرایی است.
استاد دانشگاه زنجان گفت: قرنها است ملت ایران به مدیرت متمرکز در کشور عادت کرده اند و این در حالی است که کشورمان در گذار از مرحله سنتی به مدرنیته و برای رسیدن به قدرت متمرکز یعنی مردم سالاری در مراحل ابتدایی قرار دارد که این مهم در رده های مختلف بخوبی نمایان است.
وی بیان کرد: همین تمرکز گرایی و دولتی زدگی به دلیل وجود اختلافات کلان در دستگاه های مجری و عدم آگاهی که نسبت به منافع مردم وجود دارد، مسائلی را موجب شده است.
این عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه زنجان ادامه داد: دومین عامل، بحث اقتصاد به معنای کلان یعنی منابع سرمایه گذاری، استفاده از سرمایه های بخش خصوصی، جلب اعتماد و زیر ساخت های حقوقی برای بخش خصوصی و ثبات در قوانین و قواعد اقتصادی است.
این استاد دانشگاه یادآوری کرد: در اقتصاد خرد نیز در مقیاس خانوارها دچار آسیب هایی هستیم و این در حالی است که طی 10 سال گذشته 2 بار ارزش پولی کشور کاهش یافته و بر این مبنا نمی توان از اقتصاد خانوارها انتظار داشت که سرمایه خود را برای نوسازی مسکن و باز آفرینی شهری صرف کند.
مقیمی افزود: بنابراین معضلات اقتصادی در سطح خرد، کلان، محلات، خانوار، یکی از بزرگترین موانع در تحقق باز آفرینی شهری محسوب می شود در حالی که برای موفقیت در این امر باید ثبات وجود داشته باشد و کشورهایی موفق هستند که توانسته اند بر موج اقتصادی فائق بیایند.
وی بیان کرد: از طرفی در بحث فرهنگ نیز موانع جدی وجود دارد، متاسفانه طی سال های گذشته در ارتباط با سرمایه های اجتماعی دچار آسیب شده ایم و باید به این مهم توجه داشت که در کنار سرمایه اقتصادی یک عامل مهم در شکل گیری موفقیت در اجرای پروژه ها سرمایه های اجتماعی است.
این استاد دانشگاه زنجان ادامه داد: بر این اساس مردم باید بتوانند به دولتمردان شهرداران و اعضای شورای شهر اعتماد کنند و در این میان یکی از ارکان موفقیت در باز آفرینی شهری مشارکت عمومی مردم است.
وی اضافه کرد: وقتی اعتماد بین شهروندان و دولتمردان به دلایل مختلفی تضیعف شود، به کاهش سرمایه های اجتماعی منتهی می شود و در نهایت انتظارات برای مشارکت در اجرای پروژه هایی مانند بافت فرسوده و باز آفرینی شهری کمرنگ تر می شود.

** دولت به تنهایی توان نوسازی بافت فرسوده شهری را ندارد
عضو شورای اسلامی شهر زنجان ادامه داد: اعطای تسهیلات، تخفیف عوارض، اعطای تراکم ساختمانی از جمله روشهای مورد استفاده برای بسهازی و نوسازی بافت قدیم بود و این موضوع نشان می داد که این رویکرد و روش اتخاذ شده اشتباده بوده است.
وی اظهار داشت: باید به این نیتجه رسید که دولت به تنهایی توان بهسازی، نوسازی بافت های مرکزی شهرها را ندارد که این موضوع در سطح جهانی نیز عینیت دارد و بر این مبنا دولت باید صرفا زیر ساخت های لازم را فراهم کند.
این عضو شورای شهر زنجان ادامه داد: به این معنا که دستگاههای متولی نقش های واگذار شده را به نحو مطلوب انجام دهند که تحقق این امر به نوبه خود به مشارکت مردم برای ساخت و ساز در بافت مرکزی شهر و سکونت را به همراه دارد.
وی بیان کرد: تنها اقدام اساسی انجام گرفته در بافت فرسوده شهری زنجان احداث پیاده راه با هدف ایجاد فضایی بهتر برای مخاطبان بوده و در این میان باید استعداد و ظرفیت های موجود در این بخش را شناسایی کرد که تحقق این مهم نتایج موثری دارد.
حمیدی خاطر نشان کرد: حرکت در این مسیر به نوبه خود به بازیابی هویت شهری و سطح بیشتری از بافت توسعه یافته را به دنبال دارد.

**نگاه نرم افزاری به موضوع بازآفرینی شهری وجود دارد
رئیس اداره تشکل های باز آفرینی مسکن اداره کل راه و شهرسازی استان زنجان نیز ادامه داد: رویکرد جدید وزارت راه و شهر سازی نگاه سخت افزارانه و احداث صرف مسکن در این بخش نیست، بلکه یک نگاه نرم افزاری، ارتقای توانمندی های اقتصادی، ظرفیت سازی، اجتماعی و نهادی برای مجموعه ای که از طریق آموزش همه افرادی ذینفع هستند را نیز لحاظ شده است.
عباسی افزود: اعضای ستاد باز آفرینی شهری استان، شهرستان تا دست اندرکاران امر وکنشگران مختلف می توانند ایفاگر این موضوع مهم باشند.
وی اظهار داشت: به این مهم باید توجه داشت که صرفا احداث مسکن در بافت فرسوده کافی نیست، زیرا در کنار ارائه خدمات روبنایی و زیر بنایی نیز به موازات آن تحت عنوان برنامه اقدام مشترک لحاظ شده است.
این مسئول ادامه داد: متولی این کار نیز شرکت بازآفرینی ایران است و در این ارتباط اعتبار لازم را تخصیص داده که از دستگاههای متولی و تاثیر گذار می خواهد ،برنامه مشترکی را در این راستا تعریف کرده و تحت این عنوان برنامه های ارائه شده از سوی دستگاه های در ستاد باز آفرینی تصویب می شود.
وی یادآوری کرد: پس از این کار نیز کمک های اعتباری نیز از طریق شرکت باز آفرینی و بخش دیگری نیز توسط دستگاههای دیگر انجام می گیرد و بر این اساس مقوله مهم آموزش نیز در جهت ارتقای توانمندی های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و در کنار آن زیر ساخت و خدمات روبنایی در نظر گرفته شده است.
سرپرست معاونت معماری و شهر سازی شهرداری زنجان ادامه داد: در این راستا کشورهای توسعه یافته پروژه های موضوعی - موضعی (رویکرد و محتوا) را پیگیری می کنند و به این معنا که محدوده ای را انتخاب کرده و با شناسایی نقاط ضعف و قوت آن در یک بازه زمانی کارها را به سرانجام می رسانند.
بیات افزود: هم اکنون در محدوده حاشیه شهرهای مبتنی بر سیاست ها مسیر خود را طی می کنند اما این روند در محدوده بافت مرکزی باید هماهنگ شود و براین اساس می توان گفت که مشکل فضای شهری وجود ندارد، بلکه مشکل کیفت فضای شهری است.
عضو هیات علمی دانشگاه زنجان ادامه ادامه داد: در هر تمدن و کشوری سرمایه های اجتماعی و زمینه های اعتماد بین شهروندان و مجموعه حاکمیت مانند نهال های نوپایی در برابر طوفان های مختلف اقتصادی و اجتماعی است.
وی اضافه کرد: در این ارتباط در کشورمان سازمان های مردم نهاد برای انجام کارهای مختلف شکل گرفته اند که برای کارهای عملیاتی خود در ابتدای راه قرار دارند و برای رسیدن به برنامه های هدفگذاری شده خود در این بخش فاصله وجود دارد.
این استاد دانشگاه افزود: بنابراین یکی از کارهای مهم رسانه ها تقویت زمینه اگاهی مردم از حقوق و اطلاع از مسولیت های خود تحت عنوان حقوق شهروندی هستند و تحقق این امر از ابعاد مختلف به نقش آفرینی انها منتهی می شود.
وی بیان کرد: همه بر این باورند که دولت باید همه زمینه های رفاهی عموم مردم را فراهم کند که بخش از آن را عهده دار بوده ،اما عموم مردم به این مهم توجه داشته باشند برای زندگی در شهرها باید هزینه لازم آن را پرداخت کنند.
این کارشناس ادامه داد: فعالیت بیشتر ارکان های دموکراسی می تواند کمک بسزایی در شتاب بخشی به چرخه باز آفرینی شهری و سایر رسته های اقتصادی دارد.

*اعتماد عمومی کاهش یافته است
رئیس کمیسیون معماری و شهر سازی شورای اسلامی شهر زنجان ادامه داد: مهمترین پایه سرمایه اجتماعی، اعتماد است که برای پییشبرد برنامه های توسعه شهری اهمیت زیادی دارد، اما اکنون این اعتماد کمرنگ شده و بروز این مساله نیز به عوامل متعددیباز می گردد.
حمیدی افزود: متاسفانه ارتباط دولتمردان و مدیریت شهری با مردم ضعیف بوده و این موضوع نمود بیشتری دارد، به دلیل انکه نظر و مشارکت مردم کمتر دخالت داده شده و از طرفی طرح ها و برنامه های این بخش برای عموم تبیین و تشریح نشده است.
وی بیان کرد: بر این اساس باید روحیات مردم را شناخت تا بتوان از مشارکت آنها در اجرای برنامه های مختلف بهره گرفت.
عباسی نیز افزود: هم اکنون برای نوسازی واحدها در بافت فرسوده سهمیه مشخص شده و به ازای هر واحد 40 میلیون تومان با سود 9 درصدی تسهیلات داده می شود اما برنامه کلی تدوین شده همین مبلغ به توسعه گراها اختصاص داده شود.
وی بیان کرد: در بحث قانون حمایت از قانون بافت فرسوده، ماده 4 آن در سه بخش تسهیل گر، توسعه گر و کار گزارا صلاحیت داده شده است.
این مسئول ادامه داد: دراین بخش دولت ساخت مسکن را به توسعه گر واگذار کرده و به ازای هر واحد وام 40 تومان تسهیلات با سود 9 درصد پرداخت می کند که این موضوع جزو مصوبات برنامه های ابلاغی ماه گذشته است.
وی بیان کرد: این قانون به تازگی ابلاغ شده که بجای انکه خود شخص نسبت به نوسازی واحد خود اقدام کند، این کار مهم توسط توسعه گراها انجام می گیرد.
عباسی افزود: یک موضوع توجیه پذیری اینکه توسعه گرا شرکت های هوشمندی که درصدد سودآوری هستند که دولت باید زمینه لازم را فراهم کند.

** برای باز آفرینی از تجارب سایر کشورها استفاده شود
استاد دانشگاه زنجان نیز ادامه داد: برای پیشبرد برنامه های مختلف در زمینه احیای بافت فرسوده و باز آفرینی شهری می توان از تجارب سایر کشورهای تاریخی جهان نیز استفاده کرد.
وی افزود: بر این مبنا می توان همین تجارب بر گرفته از کشورهای دیگر را بومی سازی کرد و دیگر لازم نیست آزمون و خطا انجام داد و این در حالی است که کارها در زمینه بازآفرینی شهری به کندی پیش می رود و جبهه گیری هایی وجود دارد.
مقیمی اضافه کرد: هر میزان در بدنه های تخصصی مسائلی از قبیل سازمان های مردم نهاد قوی و دستور العمل های مشخص، منابع مالی و قواعد درست وجود داشته باشد می توان به پیشبرد کارها امیدوار بود و این در حالی است سفارش ها نقش پررنگ تری دارند.
وی بیان کرد: نقش آفرینی توسعه گرایان در حوزه بازآفرینی شهری اعلام شده در حالی که تکلیف آنها در سطح کلان بین بخش خصوصی و دولت مشخص نیست.
به گفته این کارشناس، در اصل 44 قانون اساسی بر واگذاری فعالیت های بر بخش خصوصی تاکید دارد، اما در عمل کاری انجام نگرفته است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: واگذاری شرکت ها به بخش خصوصی می تواند نتیجه بخش باشد و در این میان توسعه گران رکن باز آفرینی شهری هستتد که در صورت تقویت اثرگذار بوده و در صورت تخلف برخوردهای لازم نیز انجام می شود.