احیا و نوسازی بافت های فرسوده شهری در گرو مدیریت واحد

به گزارش پایگاه خبری عصر بازآفرینی به نقل از ایرنا، افزایش جمعیت و مهاجرت بی‌رویه به شهرها سبب شده تا علاوه بر تغییر ساختار و کاربری بافت‌های قدیمی شهر، همچنین بافت‌های نامتعارفی به حاشیه شهرها اضافه شود که بدون هیچ الگوی درستی توسعه پیدا کرده‌اند.
بافت های فرسوده شهری به لحاظ ایمنی در برابر حوادثی مانند زلزله آسیب‌پذیر است و بدلیل آسیب‌های اجتماعی با چالش اساسی روبروست.

موضوع فرسودگی بافت‌ها به ایران اختصاص ندارد و شهرهای کوچک و بزرگ دنیا در بازه‌ای از زمان با چالش بافت فرسوده مواجه بوده‌اند، اما نکته‌ای که شرایط بافت‌های فرسوده در ایران را متمایز می‌کند، نبود یک برنامه مشخص و واحد در نوسازی این بافت‌هاست.

**جای خالی مدیریت واحد در نوسازی و احیا
بررسی های رسانه ای در ارتباط با مساله بافت های فرسوده شهری نشان می دهد، هر از چند گاهی برنامه‌ای برای احیا و نوسازی در بخشی معین تعریف و تدوین می‌شود، اما در عمل مشکلات را کم نمی‌کند، بلکه به دلیل نداشتن موفقیت، مصایب بیشتری بر ساکنین این بافت تحمیل می‌کند.
در واقع، نبود یک نگرش سیستمی و در قالب یک مدیریت واحد مشکلات بسیاری را در مسیر فرایند حفاظت مرمت و بازسازی‌، نوسازی، بهسازی و احیا آنها بوجود آورده است.
امروز بسیاری از شهرهای کشور با مسئله‌ای به نام بافت‌های فرسوده روبرو شده اند، این بافت‌ها یا هسته‌های قدیمی شهرها بوده و به مرور زمان دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده‌اند و یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل گرفته و از این رو اکنون با مسائل و مشکلات بسیاری روبه‌رو شده اند و ممکن است به کل شهر نیز تسری یابد.

**مهاجرت نیروهای کارآمد از بافت‌های فرسوده
کمال اطهاری، اقتصاددان و پژوهشگر توسعه  پیرامون بافت های فرسوده شهری اظهار داشت:، بافت‌های فرسوده از آن به عنوان تله فضایی فقر یاد می شود که هر روز تنگ‌تر می‌شود.
به اعتقاد وی، نیروهای مالی و معنوی که می‌توانند برای توسعه و نوسازی این بافت‌هاعمل کنند بتدریج از آنجا خارج می‌شوند و افرادی که در این بافت‌ها باقی می‌مانند نیز توان نوسازی را ندارند.
وی گفت: اقشاری که دانش بیشتری دارند و می‌توانند تعاونی خوب و کارآمد و یا همان شرکت اجتماعی را بوجود آوردند، از محله خارج می‌شوند.
اطهاری براین باور است که نیروهای درون بافت فرسوده به تنهایی نمی‌توانند با تشکیلاتی به اسم تعاونی شرایط را اصلاح کنند، بنابراین اقداماتی که در گذشته صورت گرفته و معطوف به تراکم فروشی و طرح‌هایی مانند منظر شهری و یا طرح بازآفرینی شهر هم با همین تفکر آغاز شد و این گمان اشتباه وجود داشت که با ارزش افزوده حاصل از تولید مسکن و مستغلات در بافت‌های فرسوده، می‌توان تله فضایی فقر را شکست.
وی یادآور شد: ارزش افزوده حاصل از مستغلات و تولید آن حدود هفت تا هشت درصد تولید ناخالص یک شهر است و کفاف شکستن این تله فضایی را نمی‌دهد. نکته دیگر اینکه بر اساس اعلام مسئولان حدود 80 درصد منابع بانکی در بخش مستغلات قفل شده است.

**نوسازی بافت‌های فرسوده با چاشنی عدالت اجتماعی
اطهاری تجربه مسکن مهر در کشور را مورد ارزیابی قرار داد و گفت: مسکن مهر به دلایلی مانند همزمانی با بحران اقتصادی در کشور و نداشتن استقبال کافی از آن توسط اقشار کم درآمد به یک تله فضایی جدید تبدیل شده است.
وی افزود: امروز در این بخش برنامه جامع و واحدی نیاز داریم که امر بازسازی را با عدالت اجتماعی و توسعه و رشد اقتصادی پیوند دهد و چنانچه این پیوند برقرار نشود، امکان به دست آمدن مازاد اقتصادی لازم برای تحق عدالت نیز وجود نخواهد داشت و مانند مسکن مهر منابع هدر می‌رود.
این پژوهشگر تاکید کرد: بهسازی بافت‌های فرسوده بدون اینکه ثمری برای مردم داشته باشد، بحران‌های اقتصادی و تله‌های فضایی را تشدید می‌کند.
وی گفت: کل مقوله بازآفرینی چنانچه در چارچوب یک برنامه جامع و واحدی قرار نگیرد تا بازآفرینی کالبدی را به بازآفرینی اقتصادی پیوند دهد، موفق نخواهد شد.

**سکونت 40 درصد جمعیت شهری در بافت‌های فرسوده
پژوهشگر مزبور با بیان اینکه شهر باید در دامن یک برنامه توسعه اقتصادی که با شرایط فعلی هماهنگ باشد حرکت کند، گفت: این مهم موجب می شود تا بتواند به تدریج با مطالعات اقتصادی کاستی‌هایی که در شهر وجود داشته و موجب کنار‌گذاشتگی بخش مهمی از جمعیت در برخی از شهرها شده است، رفع کند، زیرا بر اساس آمار، حداکثر تا 40 درصد جمعیت شهری در بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های نامناسب زندگی می‌کنند.
اطهاری افزود: محله و مکانی که در قبل کنار گذشته شده و دچار فرسودگی شده است، این امکان را ندارد که با قواعد بازار حرکت کرده و توسط خود ساکنین نوسازی شود.
به گفته وی، بافت های فرسوده شهری به دلیل کاستی در برنامه‌ریزی‌های گذشته، دچار آسیب‌های کالبدی، اجتماعی و اقتصادی شده‌اند و بازگشتن این مناطق به متن توسعه اقدامات معینی را از ناحیه دولت می‌طلبد تا برای بخش خصوصی انگیزه ‌بخش باشد.
اطهاری افزود: اختصاص بودجه‌هایی که به صورت مقطعی و تک پروژه‌ای برای نوسازی بافت فرسوده منظور شده، در واقع بر ابعاد و مشکلات محله افزوده، در گذشته اقدامات ابتدایی مانند فروش متری مسکن و یا پروژه‌هایی که با اوراق مشارکت به فروش می‌رسید، محلاتی را بر جای گذاشته که یا وضعیت بدتری نسبت به گذشته دارند و یا نیمه مسکونی شده و مشکلات اجتماعی را بیشتر کرده‌اند.