لایحه طراحی و پایش نماهای شهر تهران در راه است

برای ایجاد و تعیین ضوابط نما معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در سال 1391 اقدام به تهیه «ضوابط عام نما» کرد.

در حال حاضر در کنار دیگر ضوابط و مقررات موجود در این حوزه ازجمله مقررات ملی ساختمان، مصوبات شورایعالی شهرسازی، معماری و شورای اسلامی شهر تهران ملاک عمل ارزیابی و بررسی طرح نماهای ساختمانی در کمیته‌های تخصصی مربوطه است که از طریق پرتابل شهرداری مناطق 22 گانه در دسترس عمومی شهروندان اعم از مالکان، طراحان و سازندگان قرار می‌گیرد.

در همین زمینه سید حمید موسوی مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران پاسخ گوی سؤالات  در خصوص اقدامات این معاونت است.

آیا در شهرداری ضوابط و قوانینی برای نما وجود دارد و سازنده برای به دست آوردن قوانین باید به کجا مراجعه کند و آیا ناظری برای رعایت این قوانین از طرف سازندگان داریم؟

با توجه به قوانین و اسناد فرادست همانند قوانین توسعه کشور، طرح‌های جامع و تفصیلی شهر تهران مبنی بر تعریق طرح‌های موضعی و موضوعی در این حوزه، تکلیف تدوین ضوابط و مقررات نما و ارزیابی نماهای ساختمانی را به‌منظور ساماندهی سیما و منظر شهری بر عهده نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط ازجمله شورایعالی شهرسازی و معماری محول نمودند که متأسفانه تاکنون ضوابط و مقررات جامع‌ومانعی در این خصوص در دست نیست.

به همین دلیل این اداره کل نیز به نمایندگی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در سال 1391 اقدام به تهیه «ضوابط عام نما» کرد که در حال حاضر در کنار دیگر ضوابط و مقررات موجود در این حوزه ازجمله مقررات ملی ساختمان، مصوبات شورایعالی شهرسازی، معماری و شورای اسلامی شهر تهران ملاک عمل ارزیابی و بررسی طرح نماهای ساختمانی در کمیته‌های تخصصی مربوطه است که از طریق پرتابل شهرداری مناطق 22 گانه در دسترس عمومی شهروندان اعم از مالکان، طراحان و سازندگان قرار می‌گیرد.

ولی لازم به ذکر است که در حال حاضر علی‌رغم وجود ضوابط و مقررات مربوط به حوزه نما، متأسفانه به دلیل پرداختن صرف به ابعاد کمی موضوع نمی‌توانند به‌صورت کامل پاسخ گوی نیازها جهت ساماندهی سیما و منظر شهر باشند. چراکه طراحی و اجرای نماهای ساختمانی در هماهنگی با هم‌جواری‌ها بیش از آنکه دارای ابعاد کمی باشند. دارای ابعاد کیفی هستند.

ازاین‌رو در راستای تکمیل ضوابط و مقررات موجود نما، بازنگری ضوابط و مقررات موجود نما، بازنگری ضوابط عام نما با عنوان «ضوابط نظم نما» و تهیه و تدوین ضوابط خاص نما با توجه به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی به تفکیک مناطق 22 گانه در دستور کار است که در حال حاضر 3 منطقه 1،13 و 19 به‌صورت پایلوت در حال انجام است.

در خصوص نظارت و راهبری بر اجرای ضوابط و مقررات، برگزاری کمیته‌های تخصصی نما، سیستمی کردن گردش کار اخذ مجوز نما، راه‌اندازی سامانه ناحیه محوری در امر اجرای نماها مطابق نماهای مصوب، بارگذاری تصاویر نقشه مصوب نما در کارتابل مهندس ناظر و اصلاح و برای چک‌لیست‌های نظارتی اقدامات نظارت بر اجرای نماهای مصوب از اقدامات صورت گرفته است.

علاوه بر موارد مذکور مقرر است به‌زودی لایحه «طراحی، پایش و اجرا، نماهای شهر تهران» در شورای اسلامی شهر تهران مصوب شود که متضمن فرآیند کامل کنترل و نظارت بر طراحی و اجرای نماهای ساختمانی است؛ و سازوکار تشکیل کمیته نظارتی بر این امر توجه بوده است.

هر سازنده با مالک مشورت می­کند و نمایی را می­سازد. آیا از سمت شهرداری ناظری داریم که بگوید این نما مناسب این محله نیست. الآن ولنجک یا الهیه نماهایی هست که ازنظر فیزیکی و هویتی ساخته می­شود. شهرداری نهادی دارد که جلوی این امر را بگیرد؟

وقتی موضوعی رهاشده و برای آن برنامه‌ای وجود نداشته باشد فرهنگ سوداگری و سودآوری مسکن و فرهنگ ایجاد ارزش‌افزوده جایگزین همه برنامه‌ها خواهد شد. درگذشته بر روی کیفیت طراحی نما هیچ‌گونه نظارتی وجود نداشت به‌گونه‌ای که هر مالک یا سازنده‌ای برحسب سلیقه و شرایط خود، اقدام به طراحی و اجرای نمای ساختمان می‌کرد.

این موضوع که سبب نوعی اغتشاش و نا به سامانی در سیمای جداره معابر شهر تهران شده بود؛ سبب شده تا مدیریت شهری بنای تعریف سازوکار نظارت بر کیفیت طراحی و اجرای نمای ساختمان‌ها را بگذارند. بر این اساس ساختار «کمیته‌های نما در مناطق 22 گانه شهر تهران» متشکل از نمایندگان و مسئولان امر و دو نفر از اساتید متخصص و داراب سابقه مرتبط درزمینهٔ معماری و طراحی شهری تشکیل شد؛ که کلیه نماهای ساختمان‌های در دست احداث شهر تهران در کمیته‌های مزبور بررسی‌شده و در صورت لزوم اصلاح و سپس تائید می‌شوند. حتی نمای ساختمان‌های شاخص؛ یعنی ساختمان‌های که دارای متراژ بالاتر از 10 هزار مترمربع با تعداد طبقات آن‌ها 12 طبقه یا بیشتر بوده و یا به لحاظ موقعیت قرارگیری با ویژگی‌های خاص دیگر در دسته ساختمان‌های شاخص قرارمی گیرند؛ در کمیته نماهای شاخص که در اداره کل معماری و ساختمان قرار دارد بررسی می‌شود.

از چه سالی این کمیته­ها تشکیل‌شده است؟

در تاریخ 23/10/92 مقام معظم رهبری در دیدار با شهردار وقت و اعضای محترم شورای اسلامی شهر تهران فرمودند:«حقیقتاً معماری و نمای تهران، نمای یک شهر اسلامی نیست و شهرداری و شورای شهر باید این موضوع را جزو جدی‌ترین مسائل خود بدانند » و همچنین به تأثیرگذاری معماری و نمای ساخت‌وسازها بر فضای سبک زندگی اشاره‌کرده‌اند.

«باید هر چه ممکن است محیط زندگی شهر، به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شود که تحقق سبک زندگی اسلامی راحت‌تر، امکان‌پذیر باشد.»

در راستای این بیانات و مصوبات شورای اسلامی شهر تهران در این زمینه، کمیته‌های نما از سال 1393 در مناطق به‌موجب دستورالعمل ابلاغی معاون محترم شهرسازی و معماری وقت تشکیل شد و با ابلاغ دستورالعمل ساماندهی سیما و منظر شهری تهران در تاریخ 5/7/94 از سوی شهردار محترم وقت، که به‌موجب آن ساختار و شرح وظایف دقیق کمیته‌های نمای مناطق 22 گانه، کمیته بناهای شاخص تعیین شد و همچنین ضوابط مدون برای این موضوع در اختیار این کمیته‌ها قرار گرفت. در حال حاضر که بیش از 4 سال از تشکیل این کمیته‌ها می‌گذرد اگر با نگاه دقیقی به کیفیت و وضعیت هم‌نشینی نماهای ساختمان‌ها در شهر تهران نگریسته شود.

شاهد اثرگذاری مطلوب این چینش ساختار در مدیریت شهری ماست. البته ازآنجاکه عملیات اجرای نما از مراحل پایانی عملیات اجرای ساختمان است. لذا در بسیاری از موارد ممکن است طرح‌های بررسی‌شده در کمیته با اختلاف‌زمانی حدود 1 الی 2 سال برای شهروندان قابل‌رؤیت باشد. به‌بیان‌دیگر این‌یک پرسه زمان ب است ولی به لطف خداوند رفته‌رفته شاهد بهبود این کیفیات خواهیم بود.

آیا در این کمیته‌ها جایی برای سلایق مردم و سازنده­ها وجود دارد و نظر مالک و سازنده را از بین نمونه­های ارائه‌شده، جویا می­شوند؟

در شرایط حاضر با توجه به اینکه در سنوات اخیر، نمای ساختمان جزء رهاشده‌ای از ساختمان محسوب می‌شده و نظارت خاصی بر آن وجود نداشته، متأسفانه الگوهای مطلوبی نیز برای نمای ساختمان ارائه نشده است و در اغلب موارد صرفاً به پوشش سطح نما با مصالح ساده و با طرح‌هایی که به دست مجریان غیرمتخصص در امر طراحی اجرا می‌شده بسنده شده است.

این مسئله در کنار عوامل دیگر سبب شده تا در برخی از موارد گرایش به تقلید از الگوهای غربی در بین شهروندان ایجاد شود که در کمیته‌های نمای مناطق 22 گانه با علم به این موضوع، سعی شده تا با ارائه الگوهای مطلوب این گزارش در بین برخی از شهروندان تغییر نماید. درمجموع با ذکر این مقدمه‌ای که عرض کردم در چهارچوب ضوابط عام نما، کمیته‌های نما پذیرای ایده و نظر شهروندان هستند تا جایی که به کیفیت کار لطمه‌ای وارد نشود. البته ذکر این نکته هم لازم است که ما برپایی نمایشگاه‌ها و برخی از فعالیت‌های تبلیغی سعی در آموزش آحاد شهروندان داشته‌ایم و در این زمینه نیازمند همیاری اصحاب رسانه، اساتید و متخصصان هستیم تا الگوهای مطلوب و قابل‌قبول را به مردم معرفی نمایند.

مصالح ساختمانی را وارد می­کنیم که هیچ سنخیتی ندارند به‌طور مصالح نمای استرج متال­ که در بنای چهارسو استفاده‌شده است که هیچ هماهنگی با تم راسته جمهوری ندارد. چرا برای واردات مصالح نما ضوابطی وجود ندارد؟

نما مقوله‌ای است که بخشی از آن حقوق شخصی و بخشی دیگر حقوق عمومی شهر است... همان‌گونه که هرکس در بیرون از فضای منزل مجاز به انتخاب هرگونه پوشش نیست. مرزهای این حقوق عمومی را باید سیاست‌گذاران ترسیم کنند.

با توجه به پیشرفت صنعت ساخت‌وساز و مصالح نمی‌توان گفت که واردات هرگونه مصالحی مجاز و یا غیرمجاز است چراکه بسیاری از مصالح جدید می‌توانند تأثیرات بسیار مثبت و مفیدی در صنعت ساختمان را ایجاد کند. ازاین‌رو مصالح ساختمانی وارداتی می‌بایست با توجه به معیارهای زیست‌محیطی، پایداری، همسازی با اقلیم و بوم، سبک و نوع معماری آن منطقه بررسی و موردتوجه و استفاده در ساخت‌وساز قرار گیرند. البته شایان‌ذکر است که مسئولیت تشخیص این موضوع در حوزه وظایف شهرداری تهران نمی‌گنجد و شهرداری صرفاً مجاز به کنترل و نظارت بر بایدها و نبایدهای استفاده از مصالح در ساختمان‌ها است که در این خصوص با توجه به بررسی و ارزیابی نماها در کمیته‌های تخصصی بر اساس ضوابط عام نما تعداد، رنگ، بافت و چیدمان مصالح مورداستفاده در هماهنگی با بناهای هم‌جوار همواره کنترل و راهبری می‌گردند و با تهیه ضوابط خاص مناطق سعی در تدوین ضوابط جزئی‌تری در این زمینه با توجه به فرهنگ، بافت و اقلیم هر منطقه از شهر تهران داریم.

مگر واردات برخی از مصالح نما ممنوعیت ندارد؟

شهرداری در زمینه واردات مصالح نقشی ندارد و در این خصوص مرکز تحقیقات مسکن و سازمان استاندارد می‌تواند ورود پیدا کند؛ و ما تنها نقش بازدارنده‌ای که می‌توانیم داشته باشیم با عدم تائید نماهای با مصالح نامتعارف نسبت به محدود کردن استفاده از این مصالح اقدام کنیم.

مسئله دیگر رها کردن چند وجه ساختمان است در حال حاضر بخش عمده ساختمان­ها سیمانی است و آنچه به سمت گذر و بیننده است نما می‌شود. آیا ضوابطی داریم که تمام وجوه ساختمان نما شود؟

طراحی تمام وجوه ساختمان جزء بندهای ضوابط و طراحی نما است و در حال حاضر در خصوص ساختمان‌های شاخص مدنظر قرارگرفته می‌شود و طی فرآیندِ طراحی و تائید در کمیته بنای شاخص به این مقوله تأکید می‌شود منظور از ساختمان‌های شاخص (ساختمان‌های بالاتر از 12 طبقه با بیش از 10 هزار مترمربع) در خصوص ساختمان‌های کوچک‌تر با توجه به موقعیت قرارگیری ملک نسبت به گذر و نسبت به ملک مجاور و نیز دید بصری ملک در محدوده و اطراف با توجه به تصمیم کمیته نمای منطقه نسبت به اجرا نماسازی جانبی برای ساختمان‌ها تصمیم‌گیری می‌شود که با در نظر گرفتن شرایط ساخت‌وساز در تهران و احتمال تخریب و نوسازی املاک مجاور و با توجه به ریزدانه بودن قطعات زمین در شهر تهران مانع از اجرای یک طرح مناسب نما در تمامی وجوه ساختمان می‌شود.